در عرصه تغذیه دام و طیور، اصطلاحات گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد که درک صحیح آن‌ها برای مدیریت بهینه واحدهای پرورش حائز اهمیت است. یکی از این اصطلاحات کلیدی، “خوراک کنسانتره” می‌باشد.

این مقاله به بررسی مفهوم خوراک کنسانتره، تشریح ترکیبات اصلی آن، بررسی انواع مختلف بر اساس کاربرد، مزایا و معایب استفاده، ارائه نکات مهم در انتخاب و مصرف و در نهایت، نکات مربوط به نگهداری این نوع خوراک می‌پردازد.

خوراک کنسانتره چیست؟

خوراک کنسانتره به مخلوطی از مواد غذایی گفته می‌شود که دارای تراکم بالایی از مواد مغذی نظیر انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی بوده و برای تامین نیازهای تغذیه‌ای فشرده دام و طیور تولید تهیه می‌شود.

این نوع خوراک دام و طیور معمولاً از ترکیب مواد اولیه متنوعی شامل غلات (همچون ذرت، جو و گندم)، دانه‌های روغنی (نظیر سویا و کلزا)، فرآورده‌های جانبی صنایع غذایی و مکمل‌های تغذیه‌ای تشکیل می‌شود. اصطلاح “کنسانتره” بر اساس همین تراکم بالای مواد مغذی در واحد وزن، ایجاد شده است.

تفاوت خوراک کنسانتره با سایر خوراک ها چیست؟

تفاوت اصلی کنسانتره و مابقی خوراک‌ها، به ویژه علوفه‌ها (مانند یونجه، کاه و سیلاژ)، در میزان تراکم مواد مغذی و محتوای فیبر آن‌ها است. خوراک‌های کنسانتره از نظر انرژی و مواد مغذی در واحد وزن بسیار غنی‌تر بوده و در مقابل، محتوای فیبر آن‌ها به مراتب کمتر است.

علوفه‌ها دارای حجم بیشتری بوده و از نظر فیبر غنی می‌باشند، اما تراکم انرژی و مواد مغذی آن‌ها در مقایسه با کنسانتره‌ها پایین‌تر است. از این رو، کنسانتره‌ها به عنوان منابع متراکم مواد مغذی در جیره غذایی دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی که علوفه‌ها نقش مهمی در تامین فیبر و حفظ سلامت دستگاه گوارش ایفا می‌کنند.

اهمیت خوراک کنسانتره در تغذیه دام و طیور

در سیستم‌های جدید پرورش دام و طیور که دستیابی به حداکثر تولید و بازدهی در کوتاه‌ترین زمان ممکن از اهداف اصلی محسوب می‌شود، خوراک کنسانتره نقش محوری دارد.

تراکم بالای مواد مغذی در این نوع خوراک امکان تامین نیازهای فزاینده انرژی و پروتئین دام و طیور را در مراحل رشد سریع، تولید بالای شیر و تخم مرغ و همچنین در شرایط استرس فراهم می‌کند. استفاده از خوراک کنسانتره به افزایش سرعت رشد، افزایش تولید و بهبود کلی عملکرد دام و طیور منجر می‌شود.

ترکیبات اصلی تشکیل‌دهنده خوراک کنسانتره

کیفیت و اثربخشی خوراک کنسانتره ارتباط مستقیمی با ترکیبات تشکیل‌دهنده آن دارد. یک کنسانتره مرغوب از اختلاط متناسب گروه‌های مختلف مواد اولیه به دست می‌آید:

منابع انرژی

انرژی، به عنوان سوخت اصلی برای انجام فعالیت‌های حیاتی، رشد و تولید در دام و طیور ضروری است. در خوراک کنسانتره، عمدتاً از غلاتی نظیر ذرت، جو و گندم به عنوان منابع اصلی انرژی استفاده می‌شود. این غلات سرشار از کربوهیدرات‌ها هستند که پس از هضم، انرژی مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. علاوه بر غلات، ممکن است از چربی‌ها و روغن‌های گیاهی نیز به منظور افزایش سطح انرژی کنسانتره، به ویژه در کنسانتره‌های ویژه دوره‌های خاص مانند پرواربندی، استفاده شود.

منابع پروتئین

پروتئین‌ها، اجزای سازنده اصلی بافت‌های بدن دام و طیور بوده و برای رشد عضلات، تولید شیر و تخم مرغ، و عملکرد سیستم ایمنی ضروری می‌باشند. در ترکیب خوراک کنسانتره، معمولاً از دانه‌های روغنی نظیر کنجاله سویا، کنجاله کلزا و کنجاله تخم پنبه به عنوان منابع اصلی پروتئین استفاده می‌شود. این کنجاله‌ها، که پس از استخراج روغن از دانه‌ها حاصل می‌شوند، دارای درصد پروتئین بالایی می‌باشند. سایر منابع پروتئینی مورد استفاده در کنسانتره‌ها می‌توانند شامل پودر ماهی، پودر گوشت و استخوان، و برخی از حبوبات باشند.

مواد معدنی و ویتامین‌ها

علاوه بر انرژی و پروتئین، دام و طیور به مقادیر اندکی از ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف نیاز دارند که نقش‌های حیاتی در حفظ سلامت، رشد و تولید آن‌ها ایفا می‌کنند. خوراک کنسانتره معمولاً حاوی مخلوطی متعادل از ویتامین‌های محلول در آب و چربی، و همچنین مواد معدنی اصلی و کمیاب می‌باشد تا نیازهای دام و طیور به این ریزمغذی‌ها نیز تامین شود. کمبود هر یک از این ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند منجر به بروز اختلالات و بیماری‌ها در دام و طیور شود.

افزودنی‌های مجاز

به منظور بهبود کیفیت، افزایش ماندگاری و ارتقاء عملکرد خوراک کنسانتره، ممکن است از برخی افزودنی‌های مجاز در ترکیب آن استفاده شود. این افزودنی‌ها می‌توانند شامل آنزیم‌ها (به منظور بهبود قابلیت هضم)، پروبیوتیک‌ها (برای بهبود سلامت دستگاه گوارش)، آنتی‌اکسیدان‌ها (به منظور جلوگیری از اکسیداسیون چربی‌ها)، مواد ضد کپک و برخی داروهای پیشگیری‌کننده از بیماری‌ها باشند. لازم به ذکر است که استفاده از این افزودنی‌ها باید تحت نظارت متخصصین و با رعایت مقررات مربوطه صورت پذیرد.

کنسانتره دام چیست؟

برای هر یک از انواع دام، کنسانتره‌های اختصاصی با ترکیبات متناسب با نیازهای آن‌ها تولید می‌شود. برای مثال:

کنسانتره دام گوشتی

در پرورش دام‌های گوشتی، کنسانتره‌ها در سه مرحله اصلی آغازین (استارتر)، رشد و پایانی فرموله می‌گردند. درصد پروتئین و انرژی در این کنسانتره‌ها بر اساس نیازهای هر مرحله تنظیم می‌شود تا رشد عضلانی مطلوب و افزایش وزن نهایی با کیفیت حاصل شود.

کنسانتره دام شیری

برای گاوهای شیری، کنسانتره‌های ویژه‌ای برای دوره شیردهی (با سطوح بالای انرژی و پروتئین برای تولید شیر) و دوره انتظار زایمان (به منظور آماده‌سازی دام برای زایمان و شیردهی آتی) تولید می‌شود که ترکیبات آن‌ها به دقت بر اساس نیازهای این دوره‌ها تنظیم شده است.

کنسانتره طیور

برای انواع مختلف طیور نیز کنسانتره‌های اختصاصی بر اساس گونه و سن آن‌ها تولید می‌شود. مانند:

دان جوجه گوشتی

همانند دام‌های گوشتی، برای جوجه‌های گوشتی نیز دان (خوراک کنسانتره طیور) در مراحل آغازین (با پروتئین بالا برای رشد سریع)، پیش‌دان (با پروتئین و انرژی متعادل‌تر) و پایانی (با انرژی بالا برای افزایش وزن نهایی) فرموله می‌شود.

کنسانتره مرغ تخمگذار

برای مرغ‌های تخمگذار، کنسانتره‌ها با سطوح مختلف انرژی، پروتئین و به ویژه کلسیم (برای تشکیل پوسته تخم مرغ) تولید می‌شود که انتخاب آن‌ها باید بر اساس سن مرغ و میزان تولید تخم مرغ صورت پذیرد.

کنسانتره آبزیان

علاوه بر دام و طیور، برای تغذیه آبزیان پرورشی نظیر ماهی و میگو نیز کنسانتره‌های اختصاصی با ترکیبات متناسب با نیازهای آن‌ها تولید می‌شود.

مزایای استفاده از خوراک کنسانتره

استفاده از خوراک کنسانتره در تغذیه دام و طیور دارای مزایای متعددی می‌باشد:

• تامین متراکم انرژی و مواد مغذی: مهم‌ترین مزیت خوراک کنسانتره، تراکم بالای انرژی و مواد مغذی در واحد وزن آن است که امکان تامین نیازهای بالای تغذیه‌ای دام و طیور را در حجم کمتر از خوراک فراهم می‌سازد.
• افزایش سرعت رشد و بهبود تولید: تامین کافی انرژی و پروتئین از طریق کنسانتره منجر به افزایش سرعت رشد در دام‌های گوشتی و طیور، و همچنین افزایش میزان تولید شیر و تخم مرغ می‌شود.
• سهولت در حمل و نقل و ذخیره‌سازی: خوراک‌های کنسانتره معمولاً حجم کمتری نسبت به علوفه‌ها دارند که این امر حمل و نقل و ذخیره‌سازی آن‌ها را تسهیل و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
• قابلیت تنظیم دقیق جیره غذایی: استفاده از کنسانتره امکان تنظیم دقیق جیره غذایی دام و طیور بر اساس سن، نژاد، مرحله تولید و نیازهای خاص آن‌ها را فراهم می‌سازد.

معایب احتمالی استفاده از خوراک کنسانتره

در کنار مزایا، استفاده نادرست از خوراک کنسانتره می‌تواند با معایبی نیز همراه باشد:

• خطر بروز مشکلات گوارشی: مصرف بیش از حد کنسانتره و ناکافی بودن فیبر در جیره غذایی می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی نظیر اسیدوز و نفخ در دام‌های نشخوارکننده شود.
• احتمال وابستگی به کنسانتره: تغذیه دام و طیور صرفاً با کنسانتره از سنین پایین می‌تواند منجر به عدم تکامل مناسب دستگاه گوارش برای هضم علوفه و وابستگی به کنسانتره شود.
• لزوم توجه به کیفیت مواد اولیه: کیفیت خوراک کنسانتره به طور مستقیم تحت تاثیر کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در تولید آن قرار دارد. استفاده از مواد اولیه نامرغوب می‌تواند اثرات منفی بر سلامت و عملکرد دام و طیور داشته باشد.

نکات مهم در انتخاب و مصرف خوراک کنسانتره با کیفیت

انتخاب و مصرف صحیح خوراک کنسانتره با کیفیت، نقش بسزایی در دستیابی به اهداف تولیدی و حفظ سلامت دام و طیور دارد. توجه به نکات زیر ضروری است:

توجه به ترکیبات و آنالیز غذایی درج شده روی بسته بندی

اطلاعات روی بسته بندی شامل درصد پروتئین خام، چربی خام، فیبر خام، مواد معدنی اصلی (مانند کلسیم و فسفر) و ویتامین‌های موجود در کنسانتره می‌باشد. اطمینان حاصل کنید که این مقادیر با نیازهای تغذیه‌ای دام و طیور شما در مرحله کنونی تولید و رشد مطابقت دارد. به عنوان مثال، کنسانتره مورد استفاده برای جوجه‌های گوشتی در دوره آغازین باید دارای درصد پروتئین بالاتری نسبت به دوره پایانی باشد.

انتخاب کنسانتره متناسب با سن، نژاد و مرحله تولید دام و طیور

نیازهای تغذیه‌ای دام و طیور به طور قابل توجهی تحت تاثیر عواملی نظیر سن، نژاد و مرحله تولید (مانند رشد، آبستنی، شیردهی، تخمگذاری) قرار دارد. لذا، انتخاب خوراک کنسانتره باید با در نظر گرفتن این عوامل صورت پذیرد. استفاده از کنسانتره نامناسب با مرحله تولید می‌تواند منجر به عدم تامین نیازهای تغذیه‌ای، کاهش عملکرد و حتی بروز مشکلات سلامتی شود.

خرید از تولیدکنندگان و مراکز فروش معتبر

کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در تولید خوراک کنسانتره تاثیر مستقیمی بر ارزش غذایی و سلامت آن دارد. تهیه کنسانتره از تولیدکنندگان شناخته شده مانند گروه بازرگانی محمدیان با دارای سابقه درخشان در تولید خوراک با کیفیت، و همچنین مراکز فروش معتبر و مجاز، توصیه ماست. از خرید کنسانتره از منابع ناشناخته و غیرقابل اعتماد که ممکن است از مواد اولیه نامرغوب یا تاریخ گذشته استفاده نمایند، خودداری کنید.

رعایت میزان مصرف توصیه شده

میزان مصرف خوراک کنسانتره باید بر اساس سن، وزن، میزان تولید و توصیه کارشناسان تغذیه دام و طیور تعیین شود. مصرف بیش از حد کنسانتره، به ویژه کنسانتره‌های با انرژی بالا، می‌تواند منجر به افزایش وزن غیرضروری، چاقی و بروز مشکلات متابولیکی شود. از سوی دیگر، مصرف کمتر از حد مورد نیاز نیز می‌تواند منجر به عدم تامین نیازهای تغذیه‌ای و کاهش عملکرد شود.

بررسی تاریخ تولید و انقضاء

همواره قبل از مصرف خوراک کنسانتره، تاریخ تولید و انقضای درج شده بر روی بسته‌بندی را بررسی نمایید. مصرف کنسانتره تاریخ گذشته می‌تواند ارزش غذایی پایینی داشته و حتی برای دام و طیور مضر باشد.

نحوه ترکیب با سایر خوراک ها

در صورتی که خوراک کنسانتره به همراه سایر خوراک‌ها (مانند علوفه) در جیره غذایی دام و طیور استفاده می‌شود، اطمینان حاصل نمایید که اختلاط به صورت یکنواخت و با نسبت‌های صحیح انجام می‌گیرد تا تمامی حیوانات سهم مناسبی از مواد مغذی دریافت نمایند.

نتیجه‌گیری: خوراک کنسانتره

در آخر، خوراک کنسانتره به عنوان یک ابزار کارآمد و ضروری در سیستم‌های نوین تغذیه دام و طیور، با تامین متراکم انرژی و مواد مغذی، نقش بسزایی در افزایش سرعت رشد، بهبود تولید و تامین نیازهای بالای تغذیه‌ای ایفا می‌نماید. با این حال، انتخاب آگاهانه، مصرف اصولی و نگهداری صحیح این نوع خوراک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا بتوان از حداکثر مزایای آن بهره‌مند شده و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کرد.