تغذیه بهینه، به عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در صنعت دام و طیور، نقش مهمی در تامین سلامت، ارتقا رشد، بهبود عملکرد تولیدی و افزایش سودآوری واحدهای پرورش ایجاد می‌کند. به همین علت هم استفاده از مکمل دام و طیور به عنوان ابزاری موثر جهت جبران کمبودهای احتمالی در خوراک پایه و تامین نیازهای تغذیه‌ای ویژه دام و طیور در مراحل مختلف زندگی و تولید، اهمیت پیدا کرده است.

در این مقاله از گروه بازرگانی محمدیان، به بررسی جامع انواع مکمل‌های مورد استفاده در صنعت دام و طیور، مزایا و معایب استفاده از آن‌ها، نکات کلیدی در انتخاب و مصرف و همچنین نکات مربوط به نگهداری آن‌ها می‌پردازیم.

چرا استفاده از مکمل برای دام و طیور ضروری است؟

تامین تمامی نیازهای تغذیه‌ای دام و طیور صرفاً از طریق خوراک پایه، در بسیاری از موارد با چالش‌هایی مواجه می‌شود. عوامل متعددی از جمله کیفیت متغیر مواد اولیه خوراک، شرایط خاص فیزیولوژیکی دام و طیور (مانند رشد سریع، تولید بالا، آبستنی و شیردهی) و همینطور استرس‌های محیطی می‌توانند منجر به بروز کمبودهای تغذیه‌ای شوند. در چنین شرایطی، استفاده از مکمل دام و طیور می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت و بهبود عملکرد ایجاد کند.

جبران کمبود تغذیه در خوراک اصلی

کیفیت و ترکیب مواد مغذی موجود در خوراک‌های پایه می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر کیفیت خاک، شرایط آب و هوایی و روش‌های فرآوری متغیر باشد. به همین علت مکمل‌های غذایی دام و طیور با تامین ریزمغذی‌های ضروری (ویتامین‌ها و مواد معدنی) و سایر ترکیبات فعال، به جبران کمبودهای احتمالی در خوراک پایه کمک می‌کنند. در نتیجه از بروز اختلالات ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای پیشگیری می‌کنند.

تقویت سیستم ایمنی دام و طیور

تامین مقادیر کافی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها از طریق مکمل دام و طیور، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی دام و طیور ایفا می‌نماید. یک سیستم ایمنی قوی‌تر، حیوانات را در برابر عوامل بیماری‌زا مقاوم‌تر ساخته و نیاز به استفاده از داروهای درمانی را کاهش می‌دهد.

بهبود عملکرد تولیدی (افزایش شیر، تخم مرغ، گوشت)

استفاده از مکمل‌های غذایی مناسب می‌تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد تولیدی دام و طیور تاثیرگذار باشد. مکمل‌های ویژه می‌توانند به افزایش میزان و کیفیت شیر در گاوهای شیری، افزایش تعداد و بهبود کیفیت تخم مرغ در مرغ‌های تخمگذار، و تسریع رشد و افزایش وزن در دام‌های گوشتی کمک نمایند.

کاهش استرس و افزایش مقاومت در برابر بیماری

شرایط مختلف پرورش می‌توانند منجر به بروز استرس در دام و طیور شوند که این امر می‌تواند سیستم ایمنی آن‌ها را تضعیف کرده و آن‌ها را مستعد ابتلا به بیماری‌ها سازد. برخی مکمل‌های غذایی حاوی ترکیباتی هستند که به کاهش اثرات منفی استرس و افزایش مقاومت بدن در برابر عوامل بیماری‌زا کمک می‌کنند.

دسته بندی اصلی مکمل غذایی دام و طیور

مکمل‌های مورد استفاده در صنعت دام و طیور، با تنوع گسترده در ترکیبات و اهداف مصرف، نقش مهمی در تامین نیازهای تغذیه‌ای و بهبود عملکرد این صنعت ایفا می‌کنند. به منظور شناخت بهتر این محصولات و انتخاب مناسب‌ترین آن‌ها، دسته‌بندی آن‌ها بر اساس ترکیبات و نقش تغذیه‌ای می‌تواند مفید باشد:

مکمل ویتامینی

ویتامین‌ها، ترکیبات آلی ضروری هستند که در مقادیر اندک برای عملکرد صحیح فرآیندهای متابولیکی بدن دام و طیور مورد نیاز می‌باشند. کمبود هر یک از ویتامین‌ها می‌تواند منجر به بروز علائم و اختلالات خاص شود. مکمل‌های ویتامینی معمولاً حاوی ترکیبی از چندین ویتامین بوده و به دو دسته اصلی محلول در آب و محلول در چربی تقسیم می‌شوند.

ویتامین محلول در آب

این گروه شامل ویتامین‌های گروه B (تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، پانتوتنیک اسید، پیریدوکسین، بیوتین، فولات و کوبالامین) و ویتامین C (اسید آسکوربیک) می‌باشند. ویژگی بارز این ویتامین‌ها، قابلیت حل شدن آن‌ها در آب و عدم ذخیره قابل توجه آن‌ها در بدن است. لذا، تامین منظم آن‌ها از طریق خوراک یا مکمل ضروری می‌باشد. این ویتامین‌ها در فرآیندهای متابولیسم انرژی، عملکرد سیستم عصبی، سنتز پروتئین و تقویت سیستم ایمنی نقش دارند.

ویتامین محلول در چربی

این گروه شامل ویتامین‌های A (رتینول)، D (کلسیفرول)، E (توکوفرول) و K (فیلوکینون) می‌باشند. این ویتامین‌ها در چربی‌ها حل شده و در بافت‌های چربی و کبد ذخیره می‌گردند. نقش‌های فیزیولوژیک آن‌ها شامل حفظ سلامت بینایی، تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفر، عملکرد آنتی‌اکسیدانی و نقش در انعقاد خون می‌باشد. مصرف متعادل این ویتامین‌ها ضروری بوده و مصرف بیش از حد آن‌ها نیز می‌تواند مضر باشد.

مکمل معدنی

مواد معدنی، عناصر غیرآلی هستند که برای ساختار استخوان‌ها، عملکرد عضلات، انتقال پیام‌های عصبی، حفظ تعادل الکترولیتی و بسیاری از واکنش‌های آنزیمی در بدن دام و طیور ضروری می‌باشند. این مواد بر اساس میزان نیاز بدن به آن‌ها، به دو دسته مواد معدنی اصلی (ماکرو مینرال‌ها) و مواد معدنی کمیاب (میکرو مینرال‌ها) تقسیم می‌شوند.

مکمل پروتئینی و اسید آمینه

پروتئین‌ها، مولکول‌های پیچیده‌ای هستند که از واحدهای کوچکتری به نام اسیدهای آمینه تشکیل شده‌اند و نقش اساسی در ساختار و عملکرد تمامی بافت‌های بدن دام و طیور ایفا می‌کنند. در شرایطی که خوراک پایه قادر به تامین کافی پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری (که بدن قادر به سنتز آن‌ها نیست) نباشد، استفاده از مکمل‌های پروتئینی و اسیدهای آمینه توصیه می‌شود. منابع رایج پروتئینی در این مکمل‌ها شامل کنجاله‌های روغنی (سویا، کلزا)، پودر ماهی و پروتئین‌های تک‌سلولی می‌باشند. اسیدهای آمینه ضروری نظیر لیزین، متیونین و ترئونین نیز ممکن است به صورت جداگانه یا در ترکیب با سایر مواد مغذی به مکمل‌ها افزوده شوند.

مکمل آنزیمی و پروبیوتیکی

این دسته از مکمل دام و طیور با هدف بهبود عملکرد دستگاه گوارش و افزایش قابلیت هضم و جذب مواد مغذی در دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مکمل آنزیمی

این مکمل‌ها حاوی آنزیم‌های مختلفی هستند که به تجزیه ترکیبات پیچیده موجود در خوراک دام و طیور (مانند کربوهیدرات‌های غیرنشاسته‌ای، پروتئین‌ها و چربی‌ها) کمک کرده و در نتیجه، دسترسی دام و طیور به مواد مغذی را افزایش می‌دهند. استفاده از مکمل‌های آنزیمی به ویژه در جیره‌های غذایی حاوی مقادیر بالای مواد غیرقابل هضم می‌تواند مفید باشد.

مکمل پروبیوتیکی

این مکمل‌ها حاوی میکروارگانیسم‌های زنده مفیدی (عمدتاً باکتری‌ها و مخمرها) هستند که با استقرار در دستگاه گوارش دام و طیور، به حفظ تعادل فلور میکروبی روده، بهبود هضم، تقویت سیستم ایمنی و کاهش رشد باکتری‌های مضر کمک می‌کنند.

مکمل های گیاهی و عصاره‌ها

این دسته از مکمل دام و طیور شامل عصاره‌ها، پودرها و ترکیبات فعال موجود در گیاهان دارویی و سایر منابع طبیعی می‌باشند. این ترکیبات ممکن است دارای خواص متعددی نظیر تقویت سیستم ایمنی، ضد التهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضد میکروبی و بهبود عملکرد دستگاه گوارش باشند. استفاده از این مکمل‌ها به عنوان جایگزینی برای آنتی‌بیوتیک‌ها در برخی موارد مورد توجه قرار گرفته است.

سایر مکمل ها

علاوه بر دسته‌بندی‌های فوق، انواع مکمل دام و طیور دیگری نیز در صنعت دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرند که هدف از مصرف آن‌ها بهبود جنبه‌های خاصی از سلامت و عملکرد دام و طیور می‌باشد. از جمله این مکمل‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مکمل های الکترولیتی: برای حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن، به ویژه در شرایط استرس گرمایی یا پس از فعالیت بدنی شدید مناسب هستند.
• مکمل های آنتی‌اکسیدانی: حاوی ترکیباتی نظیر ویتامین E، سلنیوم و کاروتنوئیدها که از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
• مکمل های بهبود دهنده کیفیت خوراک: شامل مواد ضد کپک و توکسین بایندرها که از رشد قارچ‌ها و جذب سموم قارچی در خوراک جلوگیری می‌کنند.
• مکمل های ویژه مراحل خاص تولید: مانند مکمل‌های ویژه دوره انتقال در گاوهای شیری که به منظور پیشگیری از مشکلات متابولیکی در دوره پس از زایمان طراحی شده‌اند.

انواع مکمل بر اساس نوع دام و طیور

نیازهای تغذیه‌ای انواع مختلف دام و طیور متفاوت بوده و بر این اساس، مکمل دام و طیور تخصصی برای هر گروه تولید و عرضه می‌شود:

مکمل غذایی گاو شیری و گوشتی

نیازهای تغذیه‌ای گاوهای شیری و گوشتی در مراحل مختلف زندگی و تولید متفاوت بوده و مکمل‌های مورد استفاده نیز بر این اساس تنظیم می‌شود. برای مثال مکمل‌های ویژه دوره شیردهی معمولاً حاوی مقادیر بالایی از کلسیم، فسفر، ویتامین D و سایر مواد مغذی ضروری برای تولید شیر با کیفیت و پیشگیری از اختلالات متابولیکی در دوره پس از زایمان می‌باشند.

همچنین مکمل‌های مورد نیاز در دوره پرواربندی با هدف افزایش سرعت رشد، بهبود ضریب تبدیل خوراک و ارتقاء کیفیت لاشه در دام‌های گوشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و افزودنی‌های خاص می‌باشند.

مکمل خوراک گوسفند و بز

نیازهای تغذیه‌ای گوسفند و بز بسته به هدف از پرورش (تولید گوشت، شیر، پشم) و مرحله تولید متغیر بوده و مکمل‌های تخصصی برای هر منظور در دسترس می‌باشند.

مکمل مخصوص افزایش باروری

مکمل دام و طیور برای باروری معمولاً حاوی ویتامین E، سلنیوم و سایر مواد مغذی هستند که به بهبود عملکرد تولید مثلی و افزایش نرخ باروری در گوسفند و بز کمک می‌کنند.

مکمل بهبود کیفیت پشم و شیر

برخی از مکمل دام و طیور حاوی بیوتین و سایر مواد مغذی هستند که به بهبود کیفیت و رشد پشم در گوسفندان پشمی و افزایش کیفیت و میزان تولید شیر در گوسفندان و بزهای شیری کمک می‌کنند.

مکمل غذای اسب

تغذیه اسب‌ها با توجه به سیستم گوارشی خاص و سطح فعالیت آن‌ها نیازمند توجه ویژه بوده و مکمل‌های تخصصی برای این حیوانات تولید می‌شود. این مکمل‌ها معمولاً حاوی الکترولیت‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و سایر مواد مغذی هستند که به حفظ تعادل مایعات بدن، کاهش آسیب‌های ناشی از فعالیت بدنی و افزایش استقامت اسب‌های ورزشی کمک می‌کنند.

برخی مکمل‌ها حاوی گلوکزامین، کندرویتین و بیوتین هستند که به حفظ سلامت مفاصل و بهبود کیفیت و رشد سم در اسب‌ها کمک می‌کنند.

مکمل های طیور (مرغ گوشتی، تخمگذار، بوقلمون و غیره)

نیازهای تغذیه‌ای انواع مختلف طیور نیز متفاوت بوده و مکمل‌های تخصصی برای هر گونه و مرحله تولید در دسترس می‌باشند.

مکمل‌های رشد و افزایش وزن در جوجه‌ها معمولاً حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای آمینه ضروری هستند که به رشد سریع و سالم جوجه‌ها کمک می‌کنند. مکمل‌های افزایش تولید و کیفیت تخم مرغ نیز حاوی مقادیر مناسبی از کلسیم، فسفر، ویتامین D3 و سایر مواد مغذی هستند که به افزایش تعداد و بهبود کیفیت پوسته و محتویات تخم مرغ کمک می‌کنند.

مزایا و معایب استفاده از مکمل های دام و طیور

استفاده از مکمل‌های غذایی در صنعت دام و طیور، همانند هر اقدام مدیریتی دیگر، دارای جنبه‌های مثبت و منفی است که آگاهی از آن‌ها می‌تواند در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و بهره‌مندی از حداکثر منافع و کاهش خطرات احتمالی موثر باشد.

مزایای استفاده از مکمل دام و طیور

• جبران کمبودهای تغذیه‌ای احتمالی در خوراک پایه
• ارتقاء سطح سلامت و تقویت سیستم ایمنی دام و طیور
• بهبود عملکرد تولیدی و افزایش بازدهی
• کاهش اثرات منفی استرس‌های محیطی
• بهبود ضریب تبدیل خوراک و استفاده بهینه از منابع غذایی

معایب و خطرات احتمالی مصرف نادرست مکمل غذایی

• افزایش هزینه‌های تولید در صورت انتخاب نامناسب یا مصرف بیش از حد
• بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف بیش از حد برخی مکمل‌ها
• احتمال تداخلات دارویی در صورت مصرف همزمان با داروهای دیگر
• پوشاندن مشکلات مدیریتی و تغذیه‌ای اساسی به جای رفع آن‌ها

گروه محمدیان تولید کننده مکمل دام و طیور

گروه بازرگانی محمدیان با بیش از 60 سال تجربه در راه اندازی واحدهای مرغداری و دامداری در سراسر کشور، شامل مجموعه‌ای کامل از نهاده‌های دامی و مکمل و ریزمغذی‌ها می‌باشد. این هلدینگ فعال در تولید و تامین انواع غلات شامل ذرت، سویا و جو و همینطور انواع میتونین، ترئونین، لیزین، کولین و کنسانتره می‌باشد. مجموعه بزرگ محمدیان با ارائه تنوعی زیادی از محصولات مانند مکمل دام و طیور همراه با قیمت مناسب در اختیار شما مصرف‌کنندگان گرامی قرار دارد.

نگهداری صحیح مکمل دام و طیور

نگهداری صحیح مکمل‌های دام و طیور از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا شرایط نامناسب نگهداری می‌تواند منجر به کاهش کیفیت، از بین رفتن مواد موثره، تغییر در ترکیبات شیمیایی و در نهایت، کاهش اثربخشی آن‌ها شود. رعایت اصول صحیح نگهداری، علاوه بر حفظ کیفیت محصول، از هدر رفتن سرمایه نیز جلوگیری می‌کند. در این راستا، توجه به عوامل زیر ضروری است:

شرایط مناسب نگهداری (دما، رطوبت، نور)

اکثر مکمل‌های دام و طیور باید در دمای خنک نگهداری شوند. دمای بالا می‌تواند باعث تسریع واکنش‌های شیمیایی شده و منجر به تجزیه مواد موثره و کاهش کیفیت مکمل شود.

همچنین رطوبت بالای مکمل دام و طیور یکی از عوامل اصلی تخریب کیفیت بسیاری از آن‌ها، به ویژه مکمل‌های پودری و گرانولی، محسوب می‌شود. استفاده از ظروف دربسته و ضد رطوبت برای نگهداری مکمل‌های باز شده توصیه می‌شود. علاوه بر این، نور مستقیم خورشید و همچنین نور مصنوعی شدید می‌تواند باعث تخریب برخی ویتامین‌ها و سایر ترکیبات حساس موجود در مکمل‌ها شود. به عنوان مثال، ویتامین‌های A، D، E و برخی ویتامین‌های گروه B نسبت به نور حساس هستند.

جلوگیری از انقضای تاریخ مصرف

تاریخ انقضا که بر روی بسته‌بندی تمامی مکمل دام و طیور درج می‌شود، نشان‌دهنده مدت زمانی است که تولید کننده کیفیت و اثربخشی محصول را در صورت نگهداری صحیح تضمین می‌کند. پس از گذشت این تاریخ، کیفیت و اثربخشی مکمل ممکن است کاهش یابد و مصرف آن توصیه نمی‌شود.

نکات مهم نگهداری از مکمل دام و طیور

1. بسته‌بندی سالم: از خرید مکمل‌هایی که بسته‌بندی آن‌ها آسیب دیده، پاره شده یا فاقد برچسب و اطلاعات کافی هستند، خودداری کنید. بسته‌بندی سالم نقش مهمی در حفظ کیفیت محصول در طول دوره نگهداری دارد.
2. جلوگیری از آلودگی: از تماس مکمل دام و طیور با مواد آلوده، حشرات و جوندگان جلوگیری کنید. محل نگهداری مکمل‌ها باید تمیز و عاری از هرگونه آلودگی باشد.
3. دسترسی کودکان و افراد غیرمسئول: مکمل‌های دام و طیور باید دور از دسترس کودکان و افراد غیرمسئول نگهداری شوند.
4. رعایت دستورالعمل‌های خاص نگهداری: برخی مکمل‌ها ممکن است شرایط نگهداری خاصی داشته باشند که بر روی بسته‌بندی آن‌ها ذکر شده است. همواره به این دستورالعمل‌ها توجه نمایید.
5. عدم انتقال مکمل ها به ظروف دیگر: تا حد امکان، مکمل‌ها را در بسته‌بندی اصلی خود نگهداری کنید. در صورت نیاز به انتقال، از ظروف تمیز، خشک و مناسب استفاده نمایید و برچسب اطلاعات محصول را به ظرف جدید منتقل کنید.

نتیجه‌گیری: مکمل های غذایی، گامی به سوی سودآوری پایدار

در پایان، استفاده آگاهانه و هوشمندانه از مکمل دام و طیور، با در نظر گرفتن تمامی جوانب و مشورت با متخصصین، می‌تواند به عنوان یک ابزار ارزشمند در جهت بهبود سلامت، افزایش بهره‌وری و دستیابی به سودآوری پایدار در صنعت دام و طیور مورد استفاده قرار گیرد.